Οι Θρησκευτικές Εορτές της Αρχαίας Αθήνας

Οι θρησκευτικές εορτές των Αρχαίων Ελλήνων πολιτών ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με την πολιτική ζωή της πόλης. Οι πολίτες με τις εορταστικές θρησκευτικές εκδηλώσεις που τους προσφέρονταν από την πόλη αποκτούσαν ρυθμό στη ζωή τους και ξέφευγαν από την ρουτίνα της καθημερινότητας. 

Με το τελετουργικό του χαρακτήρα τους είχαν σκοπό, αφενός να διατηρήσουν την παράδοση, την ενότητα και τους δεσμούς των κατοίκων της αρχαίας πόλης-κράτους και αφετέρου, με την παρέμβαση των θεών σε όλες τις εορτές, να εξασφαλίζεται η ομόνοια μεταξύ των ανθρώπων και των θεών αποφεύγοντας έτσι την οργή των τελευταίων.

Οι θρησκευτικές τελετές διακρίνονταν στις δημόσιες, στις οποίες ελάμβαναν μέρος όλοι οι πολίτες και στις τοπικές ή ιδιωτικές, οι οποίες διεξήγοντο στα πλαίσια του δήμου ή της οικογένειας. Η αρχαία Αθήνα προσέφερε στους πολίτες μία ποικιλία εορταστικών εκδηλώσεων.

Οι δημόσιες διακρίνονταν σε δημοτελείς και σε δημοτικές. Στις δημοτελείς τα έξοδα των θυσιών τα αναλάμβανε ο δήμος και κατ’ επέκταση οι δημότες, ενώ στις δημοτικές τα αναλάμβαναν οι πολίτες και κατ’ επέκταση ο ίδιος ο δήμος. 

Οι σημαντικότερες και πλέον επίσημες εκδηλώσεις της Αθήνας ήταν αυτή των Παναθηναίων, που ετελείτο με την έναρξη του νέου  ημερολογιακού έτους τον μήνα Εκατομβαιώνα, τα Ελευσίνια Μυστήρια, τον μήνα Βοηδρομιώνα και τα Μεγάλα Διονύσια, που πραγματοποιούνταν τον μήνα Ελαφηβολιώνα. 

Διεξάγονταν ετησίως και ελάμβαναν μέρος όλοι οι πολίτες όχι μόνο της Αθήνας, αλλά και των γύρω περιοχών και είχαν σκοπό να διατηρήσουν και να ανανεώσουν τους δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων και των θεών. 

Παράλληλα, υπήρχαν μικρότερης σημασίας δημόσιες εορτές, όπως τα Ανθεστήρια, τα Πυανόψια, τα Θαργήλια, τα Σκίρα, από τις οποίες πήραν το όνομά τους οι αντίστοιχοι μήνες. 

Εκτός από αυτές, υπήρχαν και κάποιες μηνιαίες τελετές όπως, η Νουμηνία, όπου κάθε 1η του μηνός εορταζόταν η νέα σελήνη. Άλλες, μηνιαίας βάσης, ήταν προς τιμή του αγαθού δαίμονος, προς τιμή της γέννησης της Αθηνάς, της Άρτεμης και του Απόλλωνα, άλλες αφιερωμένες στον Ερμή, τον Ηρακλή, τον Ποσειδώνα, τον Θησέα, τον Έρωτα, την Αφροδίτη κ.α., οι οποίες είχαν τοπικό χαρακτήρα και εξασφάλιζαν την ενότητα των πολιτών και τους οικογενειακούς δεσμούς. 

Από τον 5ο αιώνα π.Χ. περίπου όσες είχαν σχέση με τη γεωργία και γενικά με την καλλιέργεια της γης χάνουν την αξία τους, λόγω της αστικής ανάπτυξης την εποχή αυτή στην Αθήνα και στον Πειραιά και στρέφεται η προσοχή τους σε νέες θεότητες, που δεν ήταν άμεσα συνδεδεμένες με τη γη. 

Όλες οι θρησκευτικές εορτές επηρεάζουν τις διάφορες μορφές της κοινωνικής ζωής. Ένα άτομο ανήκει σε μία κοινωνική ομάδα μόνο εάν λαμβάνει μέρος στις λατρευτικές της εκδηλώσεις, άλλωστε ήταν ασέβεια η απουσία τους από αυτές. 

Στις ιδιωτικές (οικογενειακές) τελετές, όπως τα αμφιδρόμια, το μείον, το κούρειον, το γαμήλιον κ.α., παρευρίσκονται όλα τα μέλη του γένους και γίνονται πιο στενές οι σχέσεις μεταξύ τους. Σε αυτές ο οικοδεσπότης έπρεπε να κάνει την απαραίτητη θυσία στην εστία του οίκου του χύνοντας αρχικά τις σπονδές και στην συνέχεια ακολουθούσε το συμπόσιο.

ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΕΝΗΜΕΡΩΝΟΥΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ

Σημαντική πηγή για τους εορτασμούς των αρχαίων αποτελούν τα ημερολόγια. Αυτά μας δίνουν εξαιρετικά στοιχεία για τον τρόπο διεξαγωγής και οργάνωσης των ποικίλων θρησκευτικών εκδηλώσεων στους δήμους. 

Στα διάφορα ιερά ημερολόγια που έχουν βρεθεί,  όπως της Ελευσίνας, του Μαραθώνα, του Θορικού κ.α., βλέπουμε ότι αυτά έχουν ως πρότυπο το ημερολόγιο της Αθήνας. 

Στο ημερολόγιο του δήμου του Μαραθώνα αναφέρονται μόνο οι ετήσιες και διετείς θυσίες, ενώ στο αντίστοιχο του Θορικού η αναφορά των εκδηλώσεων γίνεται σε μηνιαία βάση. 

Τα ημερολόγια αυτά περιελάμβαναν και ένα κατάλογο που περιέγραφαν αναλυτικά τις θυσίες, το είδος των ζώων, τις τιμές, καθώς και την θεότητα προς τιμήν της οποίας ετελείτο η θυσία. 

Πιθανόν να ήταν οικονομικός ο λόγος αυτής της δημοσίευσης, λόγω του ότι οι δήμοι αντιμετώπιζαν κάποια δυσκολία ανεύρεσης οικονομικών πόρων, με αποτέλεσμα να τις χρηματοδοτούν πολίτες, με τη μορφή της λειτουργίας. 

Ο δήμος της Ερχείας είχε το πιο ακριβές ημερολόγιο, αφού ανέφερε λεπτομέρειες σχετικά με την ημερομηνία της εορτής, τη θεότητα που λατρεύεται και το τελετουργικό της. 

Όλα τα ημερολόγια είχαν διαφορετικές ονομασίες στους μήνες, καθώς και στις εορτές, που είχαν όμως σχέση με το όνομα της πιο σημαντικής εορταστικής εκδήλωσης του μήνα. 

Το ημερολόγιο είχε δώδεκα σεληνιακούς μήνες, όπου ο κάθε μήνας ήταν το διάστημα που μεσολαβούσε από τη νέα σελήνη μέχρι την επόμενη. Ήταν σημαντικό, και διαμορφωμένο με  τέτοιο τρόπο, ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν το ετήσιο πρόγραμμα των εκδηλώσεων. 

Το γεγονός ότι οι ονομασίες των ημερολογίων προέρχονταν από ονόματα τελετών που διεξήγοντο μέσα στο μήνα, αποδεικνύει την άμεση σύνδεσή τους με αυτές. 

Πιστεύεται ότι το ημερολόγιο των δώδεκα μηνών διαμορφώθηκε περίπου μετά το τέλος του 7ου αιώνα π.Χ., αφού στα έργα του Ομήρου και του Ησίοδου δεν αναφέρεται κάτι σχετικό. 

Αξιοπρόσεκτο βέβαια είναι ότι αν και η Αθηνά ήταν η πολιούχος θεά της Αθήνας, εν τούτοις δεν υπήρχε κάποιος μήνας με το όνομά της. Για τον λόγο αυτό πιθανολογείται ότι τα περισσότερα ονόματα των μηνών είχαν σχέση με την Ιωνία, αφού τα ονόματα των γιορτών τους συνέπιπταν με αυτά της Αττικής. 

Για παράδειγμα, ο μήνας όπου ετελούντο τα Ελευσίνια Μυστήρια λέγεται Βοηδρομιών, και αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι η λέξη Βοηδρομίων (μία μικρή εορτή προς τιμήν του Απόλλωνα), αναφερόταν καθημερινά. 

Τα περισσότερα στοιχεία που γνωρίζουμε είναι για το αττικό ημερολόγιο, που σταθεροποιήθηκε στην εποχή του νομοθέτη Σόλωνα. Επί της εποχής του, σε επιγραφή στην αγορά της αρχαίας Αθήνας βρέθηκε αναρτημένος αναλυτικός πίνακας θυσιών, που τον είχε συντάξει ο Νικόμαχος. 

Το ημερολογιακό έτος ξεκινούσε με τον Εκατομβαιώνα, τους καλοκαιρινούς μήνες, αφού ολοκληρωνόταν η συγκομιδή των δημητριακών. 

Δύο μήνες πριν από την έναρξη του νέου έτους πραγματοποιούντο δύο εορτές, οι λεγόμενες Καλλυντήρια και Πλυντήρια με σκοπό να πλύνουν, να καθαρίσουν και να στολίσουν τα Ιερά της Θεάς Αθηνάς, προκειμένου να υποδεχθούν τη νέα χρονιά. Αυτές τις αναλάμβαναν μόνο γυναίκες.

Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ ΜΕ ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ

Η συμβολή της πολιτείας σε όλες αυτές τις πολιτισμικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνταν μας επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα του ανθρώπου να προσεγγίζει το θείο, γεγονός που προβάλλεται με την οικονομική συμμετοχή τόσο των δήμων όσο και ατομικά των πολιτών. 

Παράλληλα, η καταγραφή των εορταστικών συμβάντων στα ημερολόγια τονίζει την εξέχουσα θέση που κατείχαν στο βίο ολόκληρης της πολιτείας, όπως και ότι ελάμβαναν μέρος όλοι. 

Εξίσου σπουδαίο για την άρχουσα τάξη ήταν η διεξαγωγή των πομπών. Η ιεραρχία τους κατά την διάρκειά της και ο στολισμός του αγάλματος της Αθηνάς με το πέπλο από τον άρχοντα της πόλης φανερώνει την άρρηκτη σχέση του θείου με τους πολιτικούς. 

Αναφορικά με το τελετουργικό των θυσιών, η οργάνωση των οποίων ήταν υποχρέωση της πολιτείας και τον προκαθορισμένο ρόλο κάθε ενεργού πολίτη σε αυτές, μας δηλώνουν την σοβαρότητα με την οποία τις αντιμετώπιζε η πολιτική ζωή, με απώτερο σκοπό την ανανέωση των σχέσεών τους με τους θεούς και κατ’ επέκταση την ευημερία ολόκληρης της πολιτείας. Ταυτόχρονα με το συμπόσιο διασφαλιζόταν η ενότητα των πολιτών. 

Στην αρμοδιότητα της πολιτείας ανήκε και η οργάνωση των αθλητικών, καλλιτεχνικών και θεατρικών αγώνων. Στους τελευταίους η θεματολογία αντλούνταν κυρίως από την πολιτική επικαιρότητα της εποχής. Αποτέλεσμά τους ήταν και η ψυχαγωγία με επιμορφωτικό περιεχόμενο.  

04/08/2021 10:10 πμ.
Διάφορα θέματα