Η Κοσμοθεωρία του Ηρόδοτου
Ο Ηρόδοτος έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ. και πραγματοποίησε πολλά ταξίδια στην Ανατολή, στην Αίγυπτο και στην Αθήνα. Η γνωριμία του με τα ήθη και έθιμα των λαών αυτών, καθώς και ο θαυμασμός του για τα «μεγάλα και θαυμαστά» έργα που επιτεύχθηκαν από αυτούς, τον ώθησαν να ασχοληθεί με την συγγραφή του έργου του «Ιστορίαι», το οποίο έχει αναπτυχθεί σε εννέα βιβλία και αναφέρεται στην ιστορία της Περσίας, τους Περσικούς πολέμους καθώς και στα αίτια της ρήξης των βαρβάρων με τους Έλληνες. Ακόμη, επιδίωξή του με την συγγραφή αυτή ήταν να παραμείνουν αθάνατα στις μνήμες μας τα σπουδαία έργα των αρχαίων αυτών λαών («ακλεά γένηται»).
Προκειμένου να δικαιολογήσει την παρουσίαση αυτής της έρευνας ξεκινά το έργο του με τον όρο Ιστορίης απόδεξις. Ο Ηρόδοτος λειτούργησε ως αφηγητής και παρουσίασε τις ιστορίες και τα γεγονότα στα οποία παρίστατο, αλλά και αντίστοιχα συμβάντα όπως τα περιέγραψαν σε αυτόν έμπιστοί του, αυτόπτες μάρτυρες. Αξιολογούσε, όσον ήταν δυνατόν, την εγκυρότητα των πληροφοριών του και πολλές φορές αν και ήταν δύσπιστος συμπεριλάμβανε τα συμβάντα αυτά στα έργα του παρά τις επιφυλάξεις του. Διακρίνουμε την προσπάθειά του να προβληματίσει τον αναγνώστη περιγράφοντας τους σκοπούς και τους λόγους που οδηγούσαν τους ανθρώπους σε διάφορες ενέργειες και να εντοπίσει κατά πόσον ευθύνονται για την πορεία, την εξέλιξη και την μοίρα των μελλοντικών γενεών οι πράξεις αυτές.
Στα αποσπάσματα του έργου του, Α 183.3 και Α 187, μας εξιστορεί την συμπεριφορά που είχαν οι βασιλείς των Περσών, Κύρος, Καμβύσης, Δαρείος και Ξέρξης κατά την διάρκεια των συγκρούσεών τους με τους Ασσυρίους, απέναντι στα ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία τους, στα οποία γίνεται μνεία ότι είχαν μεγάλη συμβολική σημασία για αυτούς.
Στο Α 183.3, γίνεται σύγκριση της συμπεριφοράς του Δαρείου και του Ξέρξη σε σχέση με έναν ανδριάντα από χρυσάφι μεγάλης αξίας, που βρισκόταν στο ιερό της Βαβυλώνας. Ο Δαρείος, παρόλο που ο πειρασμός ήταν μεγάλος και τον ήθελε πολύ, εν τούτοις δίστασε και φοβήθηκε συγχρόνως να επέμβει στον ιερό χώρο και να τον πάρει («αν και τον είχε βάλει στο μάτι, δεν τόλμησε να τον πάρει»). Ο Ξέρξης όμως, ο γιος του Δαρείου, έδειξε μεγάλη ασέβεια ως προς το ιερό, υλοποιώντας την επιθυμία του και πήρε τον ανδριάντα. Στην προσπάθειά του όμως να τον μετακινήσει, ο ιερέας που τον πρόσεχε στάθηκε εμπόδιο, με αποτέλεσμα να βρει τον θάνατο από τον Ξέρξη, όπως μας παραθέτει ο Ηρόδοτος στο απόσπασμα («και τον πήρε και σκότωσε τον ιερέα, ο οποίος προσπάθησε να του απαγορεύσει να μετακινήσει τον ανδριάντα»). Έτσι εκτός από ιεροσυλία διέπραξε και φόνο. Βλέπουμε λοιπόν ότι στην περίπτωση αυτή ο Δαρείος, φάνηκε λογικός, συνετός και επέδειξε σεβασμό προς το ιερό αυτό τέμενος, ενώ αντίθετα ο Ξέρξης ξεπέρασε κάθε όριο, κάθε μέτρο, δεν τίμησε τον ιερό χώρο, διαπράττοντας με αυτήν την συμπεριφορά του ύβρη.
Στο Α 187 απόσπασμα, αναφέρεται ότι η Νιτώκριδος, βασίλισσα των Ασσυρίων είχε δώσει εντολή να κατασκευασθεί ο τάφος της ψηλά σε μία κεντρική πύλη της πόλης και να χαραχθεί πάνω σε αυτόν μία επιγραφή, όπου απαγόρευε να ανοιχθεί αυτός, εκτός από την περίπτωση που κάποιος από τους επόμενους βασιλείς βρισκόταν σε εξαιρετικά δύσκολη και τεράστια ανάγκη, ώστε να μη συληθεί άνευ λόγου. Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι τόσο ο Κύρος όσο και ο Καμβύσης επέδειξαν σεβασμό στην επιθυμία και συγχρόνως απαγόρευση της βασίλισσας, να βεβηλώσουν τον τάφο της. (« Αν σε κάποιον απ’ όσους με διαδεχθούν στο βασιλικό αξίωμα της Βαβυλώνας λείψουν τα χρήματα, ας ανοίξει τον τάφο και ας πάρει όσα χρήματα θέλει, ας μην τον ανοίξει όμως για κανέναν άλλο λόγο χωρίς να έχει ανάγκη χρημάτων, γιατί δεν θα του βγει σε καλό»). Η συμπεριφορά όμως του Δαρείου, στην περίπτωση αυτή, ήταν τελείως διαφορετική από αυτήν των προηγούμενων βασιλέων. Αν και δεν χρησιμοποιούσε ποτέ την πύλη αυτή, από φόβο να περάσει κάτω από το νεκρό σώμα της βασίλισσας, εν τούτοις η απληστία του, αφού είχε πολλά πλούτη και δεν υπήρχε ανάγκη χρημάτων, τον οδήγησε να μη λάβει καθόλου υπόψη του την επιγραφή της βασίλισσας και να προβεί στη σύληση του τάφου, προκειμένου να κερδίσει περισσότερα. Βέβαια η έκπληξή του ήταν μεγάλη αφού δεν υπήρχαν καθόλου τιμαλφή, αλλά μόνο το νεκρό σώμα της. Η πράξη του όμως αυτή, να βεβηλώσει τον τάφο άνευ αιτίας, αποτέλεσε και αυτή ύβρη.
Ο Ηρόδοτος μέσα από την διερεύνηση και λεπτομερή περιγραφή των σημαντικών ιστορικών γεγονότων του πολιτικού και κοινωνικού τομέα της εποχής, από τις ανεκδοτολογικές αφηγήσεις του, με την εξιστόρηση αυτοτελών αφηγήσεων τις ονομαζόμενες νουβέλες και σύμφωνα με την κοσμοθεωρία του καθιστά εφικτή την σύνδεσή τους με τα αίτια και την πορεία των ελληνοπερσικών συγκρούσεων.
Στα παραπάνω αποσπάσματα είναι φανερή η βασική θεωρία του Ηρόδοτου που αναφέρεται στην τάξη. Θεωρεί ότι η τάξη προέρχεται από τον θεό, ο οποίος φυσικά είναι και ο υπεύθυνος για την εξασφάλιση και διαφύλαξή της. Όταν οι άνθρωποι ξεπερνούν τα όρια και γενικά το μέτρο τότε επέρχεται αναταραχή, η οποία ανατρέπει την ισορροπία στο σύμπαν. Ο θεός δεν είναι υπέρμαχος της υπερβολικής ευδαιμονίας που προέρχεται από τον πλούτο και τη χλιδή, καθόσον θεωρείται ότι ο πλούτος κάνει τους ανθρώπους ανικανοποίητους και τους οδηγεί στην απληστία. Οι θεοί αποδίδουν θεία δικαιοσύνη και επανορθώνουν οποιαδήποτε διατάραξη ανατροπής της ισορροπίας από τους ανθρώπους με την επιβολή σκληρής τιμωρίας της νέμεσης, ως ποινής, ακόμα και αν αυτή η τιμωρία καθορίσει τη μοίρα μελλοντικών γενιών. Σύμφωνα με τις θεωρίες αυτές του Ηρόδοτου η ανθρώπινη ιστορία αποτελεί ένα περιστρεφόμενο κύκλο που οδηγεί τους λαούς διαδοχικά στην ακμή και στην παρακμή και αντίστροφα.
Και στις δύο ανωτέρω περιπτώσεις βλέπουμε, ότι και ο Δαρείος και ο Ξέρξης παρεκτρέπονται, παραβαίνουν αυτήν την έννοια του μέτρου με την υπεροπτική συμπεριφορά τους, αφενός για τον τάφο της βασίλισσας και αφετέρου για το ιερό τέμενος, προβαίνουν σε προσβλητικές ενέργειες για τα θεία, την ύβρη, προκαλώντας έτσι τη νέμεση των θεών με αποτέλεσμα την μελλοντική καταστροφή των ίδιων και του λαού τους. (ακμή και παρακμή του περσικού λαού).
Ο ιστορικός, σύμφωνα με την θεωρία του, μας παρουσιάζει την αφθονία χρημάτων και αγαθών καθώς και την πολυτελή ζωή γεμάτη από απολαύσεις και ηδονές σαν χαρακτηριστικά που αρμόζουν περισσότερο στον τρόπο σκέψης και ζωής των κατοίκων της Ανατολής, ενώ στους Έλληνες αποδίδει το χαρακτηριστικό της πενίας, το οποίο είναι σημαντικό για την ανάπτυξη της πνευματικής διαύγειας και της ευστροφίας, ενώ αντίθετα αποτρέπει τελείως την νωθρότητα και την αποβλάκωση. Την ίδια άποψη, ότι δηλαδή τα πλούτη καθιστούν τους ανθρώπους νωθρούς, είχε και ο Κύρος.
Ο Ηρόδοτος αναφέρεται επίσης και στην θεϊκή βούληση, η οποία φανερώνεται συνήθως με χρησμούς που δίδουν τα μαντεία τα οποία προβλέπουν το μέλλον, με προειδοποιητικά σημάδια, με προφητικά όνειρα και οπτασίες. Με τις θεωρίες του αυτές μας προδιαθέτει και εκθέτει τα αίτια για πολλά σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν.
Ιδιαίτερα στο Α183,3 απόσπασμα ο Ξέρξης με την υπεροψία και την πλεονεξία του παραβίασε τις θεϊκές εντολές, ξεπέρασε κάθε όριο για ανατροπή της τάξης, διέπραξε ύβρη και απέναντι στο φυσικό περιβάλλον επιδεικνύοντας το μέγεθος της αλαζονείας του «τιμωρώντας» τα νερά του Ελλησπόντου, με αποτέλεσμα η νέμεση, δηλαδή «η θεία δικαιοσύνη», να καθορίσει την μοίρα του και να τον οδηγήσει στον όλεθρο και την καταστροφή κατά τον πόλεμο που κήρυξε εναντίον της Ελλάδας. Στο Α187 απόσπασμα, βλέπουμε ότι και ο Δαρείος διέπραξε ύβρη με τις πράξεις του, με αποτέλεσμα να υποστεί και αυτός τις συνέπειες της νέμεσης στις εκστρατείες του εναντίον της Σκυθίας και της Ελλάδας.
Ο Ηρόδοτος, σύμφωνα με την κοσμοθεωρία του, προσδίδει μία σχέση και αντίθεση συγχρόνως μεταξύ των πολιτισμών της Ανατολής και των Ελλήνων σε όλα τα επίπεδα. Παράλληλα συνδέει τις μάχες που οδήγησαν στην ήττα των Περσών, με την έπαρση των τελευταίων βασιλέων που αγνόησαν τους θείους νόμους, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις φιλοδοξίες τους, ενώ ταυτόχρονα εξυμνούνται οι αρετές των Ελλήνων, όπως το σθένος τους και το ελεύθερο πνεύμα τους, σε αντιδιαστολή με τα αρνητικά χαρακτηριστικά των βαρβάρων.
taromanteia.gr
09/08/2021 9:36 μμ.
Διάφορα θέματα