Χριστουγεννιάτικα Έθιμα

Ένα έθιμο που διατηρείται μέχρι και σήμερα σε χωριά της Ζακύνθου, είναι το Χριστόψωμο, η λεγόμενη «Κουλούρα». Το Χριστουγεννιάτικο αυτό ψωμί που στην ζύμη του περιέχει πολλά γλυκαντικά υλικά, το ετοιμάζουν οι νοικοκυρές πλάθοντας με την μισή ζύμη την κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη μισή φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες, που τον τοποθετούν επάνω στο ψωμί. Στις λωρίδες του σταυρού που έχει η «Κουλούρα» βάζουν άσπαστα καρύδια, στη μέση αφήνουν μία τρύπα και την ψήνουν στον φούρνο.

Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων συγκεντρώνεται όλη η οικογένεια γύρω από την φωτιά και όλοι μαζί την κρατούν επάνω από την φλόγα. Ο αρχηγός του κάθε σπιτιού τοποθετεί στην μέση της κουλούρας που είναι η τρύπα ένα μικρό στεφάνι από κλαδί ελιάς. Στη συνέχεια ρίχνοντας σιγά-σιγά από την τρύπα της κουλούρας και επάνω από την φλόγα, αναμεμειγμένο σε ένα ποτήρι, κρασί με λάδι λένε όλοι μαζί «Χριστός γεννάτε δοξάσατε. Χριστός εξ Ουρανών απαντήσατε. Χριστός επί γης υψώθητε. Άσατε τω Κυρίω, πάσα η γη, ανυμνήσατε λαοί, ότι δεδόξασται». 

Αν φουντώσει η φωτιά θεωρείται ότι είναι καλό σημάδι για το σπίτι, ενώ αν σβήσει θεωρείται ότι κάποιο κακό θα συμβεί. Μόλις τελειώσει αυτή η διαδικασία ο νοικοκύρης πυροβολεί στον αέρα με κυνηγετικό όπλο, θέλοντας να δηλώσει στο χωριό την χαρμόσυνη είδηση της γέννησης του Χριστού. Έπειτα όλοι μαζί κάθονται στο τραπέζι για να φάνε το καθιερωμένο φαγητό που είναι το μπρόκολο και ελιές.

Η κουλούρα κόβεται σε κομμάτια ανάλογα με τα μέλη της οικογένειας, καθώς και ένα τελευταίο κομμάτι που το ονομάζουν «του σπιτιού». Αυτό το κρατάνε για να προσφέρουν στους ζητιάνους που τυχόν θα χτυπήσουν την πόρτα τους. Το μεσημεριανό Χριστουγεννιάτικο τραπέζι περιλαμβάνει, ως κύριο γεύμα, γαλοπούλα αυγολέμονο. Το έθιμο να φτιάχνουν Χριστόψωμο συνηθίζεται επίσης στην Κεφαλονιά, στην Κρήτη, στην Μάνη και στην Σπάρτη.

Στη Βόρεια Ελλάδα, όσον αφορά στα κάλαντα, επικρατούσε παλιά το έθιμο, να μαζεύονται παρέες και να πηγαίνουν και να κτυπούν τις πόρτες των σπιτιών κρατώντας ξύλα στα χέρια. Όταν η οικοδέσποινα άνοιγε την πόρτα τα παιδιά πλησίαζαν το αναμμένο τζάκι και ανακατεύοντας την φωτιά έδιναν τις ευχές τους.  Όμως σήμερα δεν τηρείται και έχει χαθεί κατά την διάρκεια των χρόνων πλέον το έθιμο αυτό. Τώρα τα κάλαντα των Χριστουγέννων στη Βόρεια Ελλάδα τα ψάλλουν με τον ίδιο τρόπο, όπως ισχύει και στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας, την παραμονή κυρίως, αλλά μερικές φορές και την ίδια ημέρα των Χριστουγέννων. 

Ένα άλλο παλιό έθιμο που επικρατεί ακόμα και σήμερα σε κάποια χωριά της Βορείου Ελλάδας είναι το έθιμο του Χριστόξυλου. Το κάθε σπίτι έχει φροντίσει και εξασφαλίσει να έχει στο σπίτι του την παραμονή των Χριστουγέννων ένα χοντρό και γερό ξύλο είτε από ελιά είτε από πεύκο. Το ξύλο αυτό προορίζεται για το τζάκι, το οποίο πρέπει να είναι τελείως καθαρό από τις προηγούμενες στάχτες. Καθαρή επίσης πρέπει να είναι και η καπνοδόχος για να αποφευχθεί η κάθοδος κακών δαιμονίων και καλικάντζαρων στο σπίτι.

Έτσι το βράδυ της παραμονής μαζεύεται η οικογένεια γύρω από το τζάκι και ο κάθε οικοδεσπότης ανάβει την φωτιά με το ξύλο αυτό, το οποίο θα καίει καθ’ όλη την διάρκεια των εορτών μέχρι και την ημέρα των Φώτων. Το ξύλο αυτό ονομάζεται Χριστόξυλο και η στάχτη του θεωρείται ότι προφυλάσσει την κάθε οικογένεια από οποιοδήποτε κακό. Σύμφωνα με την παράδοση λέγεται ότι όπως καίγεται το Χριστόξυλο ζεσταίνεται η ατμόσφαιρα και κατά συνέπεια και ο Χριστός στην Φάτνη της Βηθλεέμ. 

Το «Κόλιντα Μπάμπω» είναι ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο που αναβιώνει κάθε χρόνο στις 23 Δεκεμβρίου σε κάποιες περιοχές του Νομού Πέλλας. Για το έθιμο αυτό επικρατούν διάφορες ερμηνείες. Η κυριότερη όμως ερμηνεία που έχει επικρατήσει αποδίδεται σε εκείνη την νύκτα που ο Ηρώδης έδωσε διαταγή να σκοτωθούν όλα τα αρσενικά παιδιά ηλικίας έως δύο ετών. Έκτοτε οι κάτοικοι, εξαιτίας αυτού του γεγονότος ανάβουν το βράδυ της προπαραμονής των Χριστουγέννων φωτιές, τις οποίες μάλιστα πηδούν κάποιοι θαρραλέοι και φωνάζουν δυνατά «Κόοολινταα Μπάμπω». Η έννοια της έκφρασης αυτής στην τοπική τους γλώσσα δηλώνει «σφάζουν γιαγιά».

Ο σκοπός αυτού του εθίμου είναι να προειδοποιήσουν τους κατοίκους για να προστατευτούν από την απειλή του βασιλιά και γενικά από οποιαδήποτε άλλη απειλή ή κακό μπορεί να συμβεί κατά την διάρκεια του Νέου Έτους. Μία διαφορετική ερμηνεία που αποδίδεται στο έθιμο αυτό είναι ότι ο σκοπός που ανάβουν αυτές τις φωτιές είναι να δημιουργηθεί μία ζεστή ατμόσφαιρα για την ημέρα που θα γεννηθεί ο Χριστός. Το έθιμο αυτό στην ουσία αποτελεί ένα είδος κάλαντα για την γιαγιά.

Οι κάτοικοι του Νομού Φλώρινας κάθε χρόνο την παραμονή των Χριστουγέννων, στις 12:00 τη νύχτα ανάβουν μεγάλες φωτιές, προκειμένου να υποδεχθούν την γέννηση του Χριστού. Το έθιμο αυτό έχει συμβολικό χαρακτήρα και έχει σκοπό να αναβιώσει τις φωτιές που άναψαν οι βοσκοί στην Βηθλεέμ, την νύκτα που γεννήθηκε ο Χριστός για να τον ζεστάνουν. Με φωτιές επίσης υποδέχονται και τον καινούργιο χρόνο.

Στην Σιάτιστα Κοζάνης επικρατεί και εκεί το έθιμο να ανάβουν φωτιές την παραμονή των Χριστουγέννων, προκειμένου να ζεσταθεί ο Χριστός στην φάτνη της Βηθλεέμ και ονομάζεται «κλαδαριές».

Η Καβάλα την παραμονή των Χριστουγέννων βρίσκεται σε ένα χαρούμενο εορταστικό κλίμα. Οι έμποροι της πόλης στήνουν υπαίθριες ψησταριές τις παραδοσιακές φουφούδες στους πεζόδρομους και στα πεζοδρόμια του εμπορικού κέντρου και προσφέρουν στον κόσμο ψητό κρέας και ένα ποτήρι τοπικό κόκκινο κρασί. Το ίδιο κλίμα, αλλά σε μεγαλύτερη έκταση επικρατεί και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, όπου ξεκινάει η γιορτή από το μεσημέρι, με ψητά φαγητά, άφθονο κρασί και ορχήστρες με μουσική, με την επίσκεψη του Αη Βασίλη από την Καππαδοκία μέχρι το βράδυ που θα υποδεχθούν το Νέο Έτος.

Ο πολιτιστικός σύλλογος «Καβακλής» των Κουφαλίων της Θεσσαλονίκης διοργανώνει κάθε χρόνο την παραμονή της Πρωτοχρονιάς το Έθιμο της Καμήλας. Σύμφωνα με το έθιμο αυτό κάποια από τα μέλη μεταμφιέζονται σε καμήλες και ξεχύνονται στους δρόμους της πόλης φωνάζοντας δυνατά, όχι κάλαντα, αλλά διάφορα συνθήματα. Η επιδίωξη αυτού του εθίμου είναι ο αποπροσανατολισμός των στρατιωτών του Ηρώδη, ώστε να μην μπορέσουν να σκοτώσουν τον νεογέννητο Χριστό. 

Ένα άλλο έθιμο που αναβιώνει στα χωριά Πλατανιά και Σιταγροί του Νομού Δράμας, αλλά και στο Θρυλόριο του Νομού Ροδόπης είναι το έθιμο των Μωμόγερων. Η καταγωγή του είναι από τον Πόντο και το έφεραν στην Ελλάδα οι πρόσφυγες που ήρθαν από εκεί και εγκαταστάθηκαν στα μέρη αυτά. Η ονομασία του προέρχεται από τις λέξεις μώμος ή μίμος και γέρος και έχει σχέση με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών της γιορτής αυτής. Κάποιοι εκ των κατοίκων ντυμένοι με στολές ζώων ή ανθρώπινων γεροντικών μορφών οπλισμένων με σπαθιά, κάνουν την εμφάνισή τους στους δρόμους των χωριών από τα Χριστούγεννα μέχρι και την ημέρα των Φώτων και ψάλλουν είτε κάλαντα είτε άλλες εορταστικές ευχές. Αν συναντηθούν στο δρόμο δύο διαφορετικές παρέες, τότε ξεκινούν έναν ψεύτικο πόλεμο μεταξύ τους με τα σπαθιά, μέχρι να ανακηρυχθεί νικήτρια η μία παρέα και η άλλη να δηλώσει την υποταγή της. 

Στη Θάσο επικρατεί μέχρι και σήμερα ένα παλιό έθιμο το σπόρδισμα των φύλλων. Σύμφωνα με το έθιμο αυτό την παραμονή των Χριστουγέννων μαζεύεται όλη η οικογένεια γύρω από το αναμμένο τζάκι. Ο σπιτονοικοκύρης τραβάει προς τα έξω την ανθρακιά και ρίχνουν όλοι μαζί κυκλικά γύρω από τα αναμμένα κάρβουνα μερικά φύλλα από ελιά, αφού προηγουμένως έχουν μελετήσει έντονα μία ευχή, χωρίς βέβαια να την γνωρίζουν οι υπόλοιποι. Σε εκείνο το άτομο που θα γυρίσει το φύλλο περισσότερο από τους άλλους θα πραγματοποιηθεί η ευχή του.

Την παραμονή των Χριστουγέννων έχει καθιερωθεί κάθε χρόνο να τελείται θεία Λειτουργία στην σπηλιά του Αη Γιάννη που βρίσκεται στην περιοχή Μαραθοκεφάλα Κισάμου. Στην συγκεκριμένη σπηλιά γίνεται μία αναπαράσταση της φάτνης της Βηθλεέμ που γεννήθηκε ο Χριστός, με την Παναγία και το νεογέννητο Χριστό, με βοσκούς, με πρόβατα, με φωτιές και ένα αστέρι να φεγγοβολεί στην κορυφή της σπηλιάς, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο έντονη την Χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα. 

Ένα ακόμα έθιμο που αντέχει στο πέρασμα του χρόνου σε χωριά του Νομού Τρικάλων είναι το έθιμο της «γουρνοχαράς». Κάθε σπίτι που εκτρέφει ένα γουρούνι για την ημέρα των Χριστουγέννων, καλεί τους συγγενείς και τους φίλους την παραμονή των Χριστουγέννων, για να το σφάξουν οι άνδρες και να γλεντήσουν μέχρι το πρωί. Μετά το σφάξιμο του γουρουνιού και αφού το γδάρουν κόβουν το λίπος που το παίρνουν οι γυναίκες, το λιώνουν και το αποθηκεύουν σε μεγάλα δοχεία για να το χρησιμοποιήσουν κατά την διάρκεια του έτους και ετοιμάζουν τα λουκάνικα. Στην συνέχεια τεμαχίζουν το κρέας σε κομμάτια και οι άντρες τρώνε την περίφημη «τηγανιά» με άφθονο κρασί. Επειδή αυτή η διαδικασία έχει ως επακόλουθο το γλέντι και την χαρά ονομάζεται «γουρνοχαρά». Την ημέρα των Χριστουγέννων το μεσημεριανό τραπέζι έχει, ως κύριο πιάτο, χοιρινό ψητό.

29/07/2021 3:02 μμ.
Ήθη και Έθιμα